Jump to content

Surat Batak

Sian Wikipedia
Tulisan "Surat Batak" di bagasan Surat Batak (Ragam Toba)

Surat Batak (ᯘᯮᯒᯖ᯲ ᯅᯖᯂ᯲) i ma goar surat na diparhaseanghon di hata Batak Toba do pe hata Batak Karo, Batak Angkola, Batak Mandailing, Batak Pakpak dohot Batak Simalungun.Surat Batak martua sian Surat Palawa, na martua sian angka surat Brahmic. Surat Pallava dipake di India Habinsaran, na maralulut sian surat Tamil dohot surat Grantha. I do na marsialaon tu Asia Tenggara, na mangaruhon parbinotoan surat ni harajaon asing, songon surat Batak. Adong do lima ragam sian Surat Batak i ma Toba, Karo, Simalungun, Angkola-Mandailing dohot Pakpak. Surat Batak nian dipangke halak Batak holan tu hadatuon, manggurit surat (tarmasuk pe pulas), andung-andung (holan di Karo, Simalungun dohot Angkola-Mandailing), hususna hadatuon na godang diguriton Datu. Nang pe di ujung ni abad naparsampulusiaon, Surat Batak dipangke tu manggurit surat resmi sian harajaon manang cap harajaon.

Leheng ni surat na

[patota | patota mualna]

Surat Batak i ma tarsundut sian Surat Palawa sian rumpun surat Brahmi jala marrupa abugida manang alfasilabis. Surat nian do pe dijou surat si sia-sia manang surat na sampulu sia, alana adong sampulu sia huruf di bagasan Surat Batak. Adong do dua ragam Surat Batak i ma "ina ni surat" dohot "anak ni surat."

Ina ni Surat

[patota | patota mualna]

Jojoran ni Surat Batak di Karo, Simalungun dohot piga luat Toba i ma:

a/ha ha/ka ba pa na wa ga ja da ra ta sa ya nga (nya) la (ca) i u

Van der Tuuk manjojorhon Surat Batak tu manggurit hata Batak Toba dohot Angkola i ma:

a ha ma na ra ta sa pa la ga ja da nga ba wa ya nya i u

Di bagasan versi ni van der Tuuk, jojoran Surat Batak di Mandailing ditambahon muse huruf ka dohot ca. Huruf ka dohot ca nian ditompahon sian huruf ha dohot sa na dilehon tompi. Anggo jojoran ni Surat Batak di Dairi (Pakpak) songon na dijojorhon van der Tuuk i ma:

pa na ka ma ra ba ja sa la ga nga ha da wa ta ya i u

On ma tabel ina ni surat i ma:

Toba Karo Simalungun Pakpak Angkola-Mandailing
a A A A A A
ha Ha A Ha A Ha
ka Ha Ha Ha Ha Ka
ba Ba Ba Ba Ba Ba
pa Pa Pa Pa Pa Pa
na Na Na Na Na Na
wa Wa Wa Wa Wa Wa
ga Ga Ga Ga Ga Ga
ja Ja Ja Ja Ja Ja
da Da Da Da Da Da
ra Ra Ra Ra Ra Ra
ma Ma Ma Ma Ma Ma
ta Ta Ta Ta Ta Ta
sa Sa Sa Sa Sa Sa
ya Ya Ya Ya Ya Ya
nga Nga Nga Nga Nga Nga
la La La La La La
nya Nya Nya Nya
ca Nya Ca Ca
nda Nda
mba Ba
i I I I I I
u I I I I I

Adong do variasi na asing sian huruf ni Surat Batak nian i ma:

Latin Hatorangan
Na Na Diparhaseanghon di Mandailing
Ta Ta Sipata dipangke do pe di pustaha ni hata Batak Toba
Wa Wa Sipata dipangke do pe di pustaha ni hata Batak Toba
Ca Ca
Mba Mba

Anak ni Surat

[patota | patota mualna]

Anak ni surat i ma sada diaktrik na ditandahon tu anak ni surat tu mangubahon pandokhonan. Anak ni surat nian boi do mangubahon soara vokal sian /a/, gabe hurup vokal na asing, manambahon tanda /ng/ dohot /h/ (holan di Simalungun, Karo dohot Pakpak), manambahon tompi tu manggantihon ha dohot sa gabe ka dohot ca di Angkola dohot Mandailing jala mamatehon vokal /a/.

Latin Goar
-E
  • Kêbêrêtên (Karo)
  • Kabêrêtên Podi (Pakpak)
-E -e
  • Kêtelengên (Karo)
  • Kêtadingin (Pakpak)
  • Hatalingan (Simalungun)
  • Hatadingan (Toba)
  • Talinga (Angkola-Mandailing)
-O -o Kêtolongên (Karo)
-O Kêtolongên (Karo)
-O
  • Sikora (Pakpak)
  • Sihorlu (Simalungun)
  • Siala, Sihora (Toba)
  • Siala Ulu (Angkola-Mandailing)
-Ou -ou Hatulungan (Simalungun)
-I -i Haluan (Simalungun)
-I
  • Kêlawan (Karo)
  • Kaloan (Pakpak)
  • Haluain, Hauluan, Haulian, Siulu, Uluwa (Toba)
  • Uluwa (Angkola-Mandailing)
-U -u
  • Sikurun (Karo)
-Ng -ng (Anusvara)
  • Kêbincarên (Karo)
  • Kêbincarên (Pakpak)
  • Hamisaran (Simalungun)
  • Haminsaran, Hamisaran, Paminggil (Toba)
  • Amisara (Angkola-Mandailing)
-H -h (Visarga)
  • Kêjêringên (Karo)
  • Sikorjan (Pakpak)
  • Hajoringan (Simalungun)
- Virama
  • Pênêngên (Karo)
  • Panongonan (Simalungun)
-
  • Pangolat (Pakpak)
  • Pangolat (Toba)
  • Pangolat (Angkola-Mandailing)

Struktur

[patota | patota mualna]

Surat Batak digurithon sian hambirang tu siamun. Songon Aksara Brahmi na asing, Surat Batak ni on puna soara /a/ di ganup huruf konsonan nian. Jadi di tingki manggantihon soara /a/ gabe soara vokal na asing, digantihon anak ni surat do soara /a/. Adong do pe tambahan diaktrik sian virama (pangolat) na diparhaseanghon tu mamatehon vokal /a/, anusvara tu manambahon soara /ng/ jala visarga tu manambahon soara /-h/.

Latin Aplikasion anak ni surat mamangke surat "ka"
Toba Karo Simalungun Pakpak Angkola-Mandailing
Ka Ha Ha Ha Ha Ka
Ke Ke
Ke Ke Ke Ke Ke Ke
Ko Ko Ko
Ko
Ko Ko Ko
Kou Kou
Ki Ki Ki Ki Ki Ki
Ku Ku Ko Ku Ku Ku
Kang Kang Kang Kang Kang Kang
Kah Kah Kah Kah
K K K K K K

Pamangkeon Pangolat

[patota | patota mualna]

Pangolat dipangke tu mamunu huruf vokal na adong di ina ni surat. Anggo di suku kata tartutup na marrupa konsonan-vokal-konsonan, anak ni surat digurithon di antara ina ni surat dohot virama (pangolat, pênêngên, panongonan).

Songon contoh na adong di toru on:

ta  +  vowel  +  pa  +  pangolat  =  soara
Ta + Pa + pangolat = Tap
ta + pa + pangolat = tap
Ta + -E + Pa + pangolat = Tep
ta + e + pa + pangolat = tep
Ta + -E + Pa + pangolat = Tep
ta + u + pa + pangolat = tup
Ta + -I + Pa + pangolat = Tip
ta + i + pa + pangolat = tip
Ta + -O + Pa + pangolat = Top
ta + o + pa + pangolat = top
Ta + -U + Pa + pangolat = Tup
ta + u + pa + pangolat = tup

Pamangkeon anusvara dohot visarga

[patota | patota mualna]

Soara anusvara (-ng) dohot visarga (-h) i ma dipangkeon di ginjang ni ina ni surat di bagian siamun dohot anak ni surat.
Songon i ma contoh ni pamangkeon anusvara dohot visarga:

Soara Latin
ping ping
pih pih
peh pêh
pong pong
reng reng

Tompi i ma sada diaktrik na diparhaseanghon di Mandailing binahen di ginjang ina ni surat. Diaktrik nian dipangke asa manggantihon soara ni 'ha' gabe 'ka' jala 'sa' gabe 'ca'. Songon nian ma rupa ni tompi;

ha  +  tompi  =  ka
Ha + tompi = Ka
sa  +  tompi  =  ca
Sa + tompi = Ca

Pangenetan

[patota | patota mualna]